ک
وه دماوند کوهی در شمال ایران است که به عنوان بلندترین کوه ایران و بلندترین آتشفشان خاورمیانه شناخته می‌شود.
این کوه در قسمت مرکزی رشته‌کوه البرز در جنوب دریای خزر و در بخش لاریجان شهرستان آمل در استان مازندران قرار دارد و فاصله آن از تهران 66 کیلومتر است.
نام دماوند
این نام به پهلوی در کارنامۀ اردشیر بابکان به صورت «دُنباوند» و در کتیبه های دوران ساسانی چون کتیبۀ شاپور اول در نقش رستم فارس و کتیبۀ نرسی در پایکولی، به صورت «دومباوند» و «دُنباوند»، در نامۀ تنسر، شهرستان های ایران، ایرانشهر و کتاب جغرافیای موسی خورنی، «دُمباوند» آمده که در واقع تغییر یافتۀ نام پهلوی آن است. این نام در منابع پارسی و عربی دوران اسلامی به صورت ضم دال «دُنباوند» و فتح دال «دَنباوند» و «دَباوند» آمده است.
ارتفاع دماوند
تاکنون ارتفاع های گوناگونی برای کوه دماوند ثبت شده که از سال 1838 تا 1904 میلادی توسط افراد گوناگون اندازه گیری شده است .
رصدخانهٔ زمین ناسا، ارتفاع ۵۶۷۰ متر و ۵۶۷۱ متر را برای قلهٔ این کوه آورده است. دایرةالمعارف فارسی فهرستی شش موردی ارتفاع هایی از ۵۵۴۳ تا ۶۴۰۰ متر برای این قله آورده است.
بر اساس بررسی های انجام شده در سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور، ارتفاع قلۀ دماوند، 5619 متر اندازه گیری شده است.
آب و هوای دماوند
کمترین دمای هوا در ارتفاعات کوه دماوند در زمستان تا 50 درجه زير صفر و در تابستان تا يكی دو درجه زير صفر پايين می آيد و بیشترین دما بسته به شرايط هوا می تواند تا چند ده درجه بالای صفر برسد.
بارش سالانه در نزدیک کوه دماوند درماه های بهمن تا فروردین به بیشترین مقدار خود می رسد که حدود 90 تا 100 میلی متر در ماه است و در ارتفاعات (2000 تا 3000 متر) به صورت برف می باشد. میانگین بارندگی در کوه دماوند ۱۴۰۰ میلی‌متر در سال است.
بیشترین سرعت باد در کوه دماوند، در نواحی نزدیک قله می باشد که در فصل زمستان است و میانگین آن دست کم به 10 متر در ثانیه می رسد. ولی در تابستان به حدود 5 تا 6 متر در ثانیه کاهش می یابد. باد در بیشتر طول سال از سمت جنوب و غرب می وزد.
طوفان های پی درپی در ارتفاعات بالاتر (از حدود 4000 متر به بالا)، سبب جابجایی برف می شود؛ البته بیشتر در جناح برجستۀ شرقی کوه. سرعت طوفان به راحتی از 150 كيلومتر در ساعت می گذرد. سرعت باد حتی در كوهپايه های دماوند گاه به هفتاد كيلومتر در ساعت می رسد.
دماوند در اساطیر
شهرت کوه دماوند در اساطیر بیش از هر چیز در این است که فریدون، ضحاک را در آن جا در غاری به بند کشیده است و ضحاک آن جا زندانی است تا آخرالزمان که بند بگسلد و کشتن خلق آغاز کند و سرانجام به دست گرشاسپ کشته شود. هنوز هم بعضی از ساکنین نزدیک این کوه، باور دارند که ضحاک در دماوند زندانی است و اعتقاد دارند که بعضی صداهایی که از کوه شنیده می‌شود، ناله‌های اوست.
با پا گرفتن اساطیر سامی در ایران، برخی شخصیت‌های این اساطیر نیز با کوه دماوند ارتباطاتی یافتند؛ از جمله این که عوام معتقدند که سلیمان‌بن داوود، یکی از دیوان را که صخر المارد (سنگ سرکش) نام داشت در آن جا زندانی نمود. داستان ها و افسانه های فراوان دیگری وجود دارند که کوه دماوند به گونه ای بستر رخ دادن آن رویدادها بوده است؛ از آن جمله اند داستان ها و افسانه های زیر:
داستان تولد فريدون در كوه دماوند، جشن مرگ ضحاک، ديو سفيد، كشته شدن ضحاک به دست گرشاسب، جمشيد در دماوند، ساخته شدن تخت طاقديس توسط حكمرانان دماوند، داستان آرش كمانگير، كشتی نوح، قلۀ بی برف، كوه دماوند زندان صخرالمارد و بيور اسب (ضحاک)، رياضت شاه نعمت الله ولی، داستان مرغ بزرگ، داستان هاروت و ماروت، دو چاه در كوه دماوند، كوه دماوند محل آتش پيروزی و قبر ضحاک، اجداد كردها، داستان كشتن رستم توسط اسفنديار، داستان مكانی به نام دشت پی، اژدهای هفت سر، زندانی بودن صخر جنی، دنباوند وطن ضحاک، فرار ضحاک از كوه دماوند، داستان كيومرث و پسرش در كوه دماوند، فرود كيومرث بر سرزمين دماوند و تصرف آن و … .
دماوند در ادبیات
در شاهنامۀ فردوسی 4 مرتبه نام کوه دماوند آورده شده که در 3 مرتبۀ آن ها به صورت واژۀ ترکیبی دماوندکوه استفاده شده است:
– در داستان «اندر خواب ديدن ضحاک فريدون را»
همى تاختى تا دماوندکوه کشان و دوان از پس اندر گروه
– در داستان «بند كردن فريدون ضحاک را»
که اين بسته را تا دماوندكوه ببر همچنان تازيان بىگروه
بياورد ضحاک را چون نوند به كوه دماوند كردش ببند
– در داستان «ساختن خسرو تاکدیس را»
يکى مرد بد در دماوندكوه که شاهش جدا داشتى از گروه
در تاریخ ادب ایران بزرگان به وفور نام دماوند را در اشعار خود آورده اند که از مطرح ترین آن ها قصیده دماوندیه است.قصیده دماوندیه اثر ملک الشعرای بهار تنها یکی از چندین شعری است که در مورد دماوند سروده شده‌است. دماوندیه اول او در سال ۱۳۰۰ هجری شمسی با این مطلع آغاز گشت:
ای کوه سپیدسر، درخشان شو
مانند وزو، شراره افشان شو
قصیدهٔ «دماوندیه دوم» که در سال ۱۳۰۱ توسط همین شاعر سروده شد، از شعرهای معروفی است که دربارهٔ دماوند سروده شده‌است چنین است:
ای دیو سپید پای در بند
ای گنبد گیتی، ای دماوند
از سیم به سر یکی کله خود
ز آهن به میان یکی کمر بند
تا چشم بشر نبیندت روی
بنهفته به ابر، چهر دلبند
تا وارهی از دم ستوران
وین مردم نحس دیومانند
با شیر سپهر بسته پیمان
با اختر سعد کرده پیوند
چون گشت زمین ز جور گردون
سرد و سیه و خموش و آوند
بنواخت ز خشم بر فلک مشت
آن مشت تویی، تو ای دماوند
تو مشت درشت روزگاری
از گردش قرنها پس افکند
ای مشت زمین، بر آسمان شو
بر ری بنواز ضربتی چند
نی نی، تو نه مشت روزگاری
ای کوه! نیم ز گفته خرسند
تو قلب فسردهٔ زمینی
از درد ورم نموده یک چند
شو منفجر ای دل زمانه
وآن آتش خود نهفته مپسند
خامش منشین، سخن همی گوی
افسرده مباش، خوش همی خند
ای مادر سر سپید بشنو
این پند سیاه بخت فرزند
بگرای چو اژدهای گرزه
بخروش چو شرزه شیر ارغند
ترکیبی ساز بی‌مماثل
معجونی ساز بی‌همانند
از آتش آه خلق مظلوم
وز شعلهٔ کیفر خداوند
ابری بفرست بر سر ری
بارانش ز هول و بیم و آفند
بشکن در دوزخ و برون ریز
بادافره کفر کافری چند
ز آن گونه که بر مدینهٔ عاد
صرصر شرر عدم پراکند
بفکن ز پی این اساس تزویر
بگسل ز هم این نژاد و پیوند
برکن ز بن این بنا، که باید
از ریشه بنای ظلم برکند
زین بی‌خردان سفله بستان
داد دل مردم خردمند
روز ملی دماوند
روز ملی دماوند همزمان با تیرگان در مازندران با نام تیرماه سیزده شو در شب سیزدهم آبان‌ماه برگزار می‌شود. انجمن کوهنوردان ایران هر ساله این جشن را در روز سیزدهم تیر در دامنه‌های قله دماوند در «شهر رینه لاریجان شهرستان آمل» برگزار می‌کنند. این جشن به ثبت ملی نیز رسیده است.
قله دماوند در فرهنگ ایرانی مظهر پایداری و استواری است و یک نماد ملی محسوب می شود و تاکنون به عنوان یک اثر ملی ثبت شده است.
کوه دماوند
محیط زیست
منابع : ویکی پدیا / همشهری آنلاین / دماوند کوه
