ترانه وفایی
نویسنده، ناشر و استاد دانشگاه

به‌تازگی انتشارات «او» و «انتشارات کتیبه پارسی»، در باب نظریه‌ای روان‌شناختی – فلسفی کتابی با عنوان «باور به جهان عادل، تحلیل مفهوم عدالت در زندگی» را منتشر کرده‌اند. این کتاب درباره نظریه Belif in a Just World است که از سوی «دکتر ملوین لرنر»، پدر مطالعات روان‌شناسی عدالت ساخته‌ وپرداخته شده و با ترجمه شهریار وجدانی، روان‌شناس برای اولین‌بار در اختیار علاقه مندان قرار گرفته است. نخستین فصل کتاب، گزیده‌ای از مقالات «لرنر» و همکاران اوست و در ادامه آزمایش‌های بالینی و روان‌شناختی که زیربنا و چارچوب نظری این تئوری را شکل می‌دهد، به تفصیل روایت شده است. در نهایت، لرنر پس از بررسی و سبب‌شناسی مفهوم عدالت از منظر اجتماعی، روان‌شناسی، فرهنگی و… و ارائه تعریفی جامع از پیشداوری‌های ما از مفهوم عدالت، گامی فراتر برداشته و سؤال بزرگ‌تر را مطرح می‌کند: صرف‌نظر از اینکه اتفاقات این جهان بر محور عدالت است یا خیر، چرا روان انسان نیاز دارد تکلیف خود را با موضوع عدالت روشن کند؟ مفاهیم انتزاعی زیادی وجود دارد که دهه‌ها و قرن‌ها موضوع بحث‌ وبررسی اندیشمندان بوده است. درایت و نکته ظریفی که در نظریه جهان عادل دکتر لرنر مشهود است، نگریستن به فاصله بین خطوط به‌جای جملات ثبت‌شده روی آن‌هاست. لرنر از میانه تمام توجیهات، برداشت‌ها و تصوراتی که انسان در بستر فرهنگ و آیین خود تصویر کرده است، عبور می‌کند و معتقد است: «… جایی لابه‌لای این توجیهات، بالاخره افراد راهی پیدا می‌کنند که بتوانند در مقابل ناملایمات مقاومت کنند و اگر این سختی‌ها عادی و دائمی باشد، کاملاً طبیعی است که در یک وفاق جمعی بپذیرند که واقعیت جایگاه شان در اجتماع همین است… در زندگی افراد مسائل مختلف بسیاری جریان دارد و نظریه باور به جهان عادل، مدلی است که افراد به کمک آن به زندگی خود معنا می‌دهند، به آن نظم می‌بخشند و پی می‌برند که واقعیت زندگی، بسیار بیشتر از این حرف‌هاست…» نسخه فارسی این کتاب، به کوشش وجدانی و با تأیید نویسنده، شامل پیوست‌هایی است که متن اصلی را کامل‌تر می‌کند و شاید بتوان آن را کتاب مرجع این نظریه نام نهاد. افزودن پرسشنامه‌هایی که باور به جهان عادل را با خرده مقیاس‌ها می‌سنجد، راه را برای محققان و دانشجویانی هموار می‌کند که سودای گسترده‌تر کردن سفره علم روان‌شناسی در ایران را دغدغه خود می‌دانند. وجدانی در مقدمه خود به پیچیدگی شفاف این نظریه اشاره می‌کند و مخاطب را فرامی‌خواند که به‌راحتی مفاهیم را نپذیرند و خود با عقل و منطق، به کنکاش پرداخته و جهان عادل خود را خلق کنند. او می‌نویسد:«… می‌دانید که علم ذره‌ای از دانش کیهانی است که توانسته‌ایم بر آن نوری بیندازیم و با قوانین خودساخته، آن را درک و تفسیر کنیم. باور دارم در تحول دنیای امروز، قطعاً علم بشر نیز در مسیر تکامل خود است و چه‌بسا تعاریف اولیه ما از مفاهیمی چون عدالت، جهان هستی و حتی روان انسان، در حال تغییر باشد…»